HANS-JURGEN SYBERBERG

 

HANS-JURGEN SYBERBERG

 

เห็นพี่สนธยาเขียนถึง Hans-Jurgen Syberberg เราก็เลยขอจดบันทึกความทรงจำที่เรามีต่อผู้กำกับท่านนี้บ้าง เราชอบ Hans-Jurgen Syberberg อย่างรุนแรงมาก ๆ ๆ ๆ ๆ ๆ ๆ และก็เห็นด้วยกับพี่สนธยามาก ๆ ที่ว่า หนังของเขาเทียบกับหนังของ Jean-Marie Straub + Daniele Huillet ได้เลย เพราะหนังของเขามีการ quote บทประพันธ์คลาสสิคต่าง ๆ มากมาย และมีลักษณะความเป็นหนังทดลองสูงมาก เพราะในหนังหลาย ๆ เรื่องของเขานั้น เราจะไม่ได้เห็นตัวละครออกมาแสดงบทบาทตามเนื้อเรื่องโดยตรง แต่เราจะเห็นตัวละครออกมา “เล่าเรื่องด้วยปาก” แล้วให้ผู้ชมจินตนาการภาพตามเนื้อเรื่องที่ตัวละครเล่าออกมาจากปาก ถ้าหากเราเข้าใจไม่ผิด

 

แต่ถ้าหากเทียบกับ Straub/Huillet แล้ว เราว่าหนังของ Syberberg ดูง่ายกว่าเยอะมากเลยนะ ดู “บันเทิง” กว่าหนังของ Straub/Huillet มาก ๆ แต่อันนี้เป็นการเทียบกันโดยรวมจากหนังเพียงไม่กี่เรื่องที่เราเคยดูมานะ เพราะถ้าหากเทียบกันแบบเรื่องต่อเรื่องแล้ว หนังบางเรื่องของ Straub/Huillet อย่างเช่น MOSES AND AARON (1975) เราว่าก็ดูแล้วบันเทิงกว่า PARSIFAL (1982, Hans-Jurgen Syberberg, West Germany, 4hrs 15mins, A+30) 55555

 

ในส่วนของคนที่ไม่เคยดูหนังของ Syberberg มาก่อนนั้น เราว่าหนังที่เด็กรุ่นใหม่น่าจะเคยดู แล้วทำให้เรานึกถึง Syberberg อย่างรุนแรง ก็คือ TESLA (2020, Michael Almereyda, A+30) คือถ้าหากคุณเคยดู TESLA แล้วชอบหนังเรื่องนี้อย่างรุนแรงเหมือนเรา คุณก็อาจจะชอบหนังของ Syberberg ได้ไม่ยาก เพราะว่าหนังของ Syberberg บางเรื่อง มันเล่าถึง “บุคคลในประวัติศาสตร์” แต่มันเป็นหนังที่ “เน้นความไม่สมจริงอย่างรุนแรง” มันเป็นหนังที่จงใจทำให้ทุกอย่างในหนัง “ดูผิดยุคผิดสมัย” ไปหมด เพื่อกระตุ้นให้ผู้ชมคิดถึงความเชื่อมโยงระหว่างอดีตเมื่อ 100-200 ปีก่อนกับปัจจุบัน หรือกระตุ้นให้ผู้ชมคิดถึงพัฒนาการอย่างต่อเนื่องของสิ่งต่าง ๆ ในช่วง 100-200 ปีที่ผ่านมา

 

คือในหนังเรื่อง TESLA นั้น เนื้อหาของหนังมันอาจจะเกิดขึ้นเมื่อราว 100 กว่าปีก่อน แต่เราจะเห็นอะไรต่าง ๆ ที่ไม่ใช่สิ่งของในยุคนั้นปรากฏอยู่ในหนังอย่างหน้าตาเฉย ซึ่งรวมถึงเพลงต่าง ๆ ด้วย และความจงใจผิดยุคผิดสมัยอะไรแบบนี้นี่แหละก็อยู่ในหนังของ Syberberg บางเรื่องด้วยเหมือนกัน ซึ่งเป็นหนึ่งในสิ่งที่เราชอบสุดขีดในหนังของ Syberberg

 

ในส่วนของหนังไทยนั้น เราว่า “พระร่วง มหาศึกสุโขทัย” (2025, Chartchai Ketnust, A+30) ก็มีบางจุดที่ทำให้นึกถึงหนังของ Syberberg เพราะหนังบางเรื่องของ Syberberg นำเสนอ “เหตุการณ์ในอดีตนานโพ้น” แต่ตัวหนังทำให้เรารู้สึกว่า เรา “กำลังดูละครเวทีอยู่ในยุคปัจจุบัน” และตัวหนังจะพยายามเชื่อมโยงอะไรต่าง ๆ ในอดีตให้เข้ากับอะไรต่าง ๆ ในปัจจุบัน และเราว่าอะไรแบบนี้ในหนังของ Syberberg ก็เป็นสิ่งที่พบได้ในหนังเรื่อง “พระร่วง มหาศึกสุโขทัย” ด้วยเหมือนกัน

 

หนังของ Syberberg ที่เราเคยดู

 

1. LUDWIG – REQUIEM FOR A VIRGIN KING (1972, 140min, A+30)

 

หนังเรื่องนี้นี่แหละที่ฉายควบกับ TESLA ได้เลย เพราะเนื้อหาของหนังมันพูดถึง King Ludwig (1845-1886) แห่งบาวาเรีย แต่เนื้อหาในหนังกลับพาดพิงไปถึงนาซี (ซึ่งน่าจะเพิ่งเกิดขึ้นในทศวรรษ 1930) และตัวละครในหนังก็พูดถึงศิลปินในยุคปัจจุบัน อย่างเช่น Werner Schroeter และ Niki de Saint Phalle ด้วย ซึ่งเราชอบความไม่สมจริง หรือความผิดยุคผิดสมัยแบบนี้อย่างรุนแรงมาก และเราว่ามันช่วยกระตุ้นให้เราคิดถึงความเชื่อมโยงกันระหว่างแนวคิดทางการเมืองในแต่ละยุคสมัย และพัฒนาการทางศิลปะ อะไรทำนองนี้ด้วย

 

2. SYBERBERG FILMS BRECHT (1972, 91min)

 

Syberberg เคยใช้กล้อง 8 มิลถ่าย “ละครเวที” ของ Bertolt Brecht ในปี 1953 ก่อนจะนำฟุตเตจนั้นมาตัดต่อใหม่เป็นภาพยนตร์เรื่องนี้

 

ซึ่งเราว่า Syberberg ก็น่าจะได้รับอิทธิพลอย่างรุนแรงมาจาก Brecht เพราะหนังของ Syberberg มันทำให้ผู้ชมรู้ตัวอยู่ตลอดเวลาว่ากำลังดูหนังอยู่จริง ๆ 55555

 

3. THEODOR HIRNEIS OR HOW TO BECOME A FORMER COURT COOK (1972, 84min, A+30)

 

This is one of my most favorite films of all time กราบตีนอย่างถึงที่สุดของชีวิต เราเคยดูหนังเรื่องนี้ครั้งแรกที่สถาบันเกอเธ่ในกรุงเทพในเดือนพ.ค. 2001 แล้วเราก็เขียนบรรยายความรู้สึกที่มีต่อหนังเรื่องนี้ลงใน imdb ในเดือนพ.ค. 2001 ด้วย แต่เราเขียนยาว เพราะฉะนั้นเราจะ copy สิ่งที่เราเขียนใน imdb มาแปะในส่วนท้ายของโพสท์นี้ก็แล้วกัน เผื่อใครขี้เกียจอ่านจะได้ไม่ต้องอ่านช่วงท้าย ๆ

 

หนังเรื่องนี้เล่าเรื่องของ King Ludwig เหมือนหนังอีกเรื่องของ Syberberg แต่เล่าผ่านทางมุมมองของ “พ่อครัวประจำพระองค์” และหนังใช้วิธีการเล่าเรื่องที่เรากราบตีนมาก ๆ เพราะว่าแทนที่หนังเรื่องนี้จะจ้างนักแสดงหลายคนให้มารับบทเป็นเชื้อพระวงศ์ และแทนที่หนังเรื่องนี้จะสร้าง “ฉากปราสาทราชวังที่หรูหราสง่างามให้เหมือนกับในอดีต” หนังเรื่องนี้กลับใช้นักแสดงเพียงแค่คนเดียว และให้เขามาเดินเล่าเรื่องราวในอดีตไปเรื่อย ๆ ขณะที่เขาเดินเที่ยวชมปราสาท “ในยุคปัจจุบัน”

 

คือแทนที่หนังเรื่องนี้จะต้องลงทุนเป็นเงินหลายล้านมาร์คหรือดอลลาร์ไปกับ “ค่าเครื่องแต่งกาย”, “ค่าสร้างฉาก” และค่าจ้างนักแสดง หนังเรื่องนี้กลับไม่ต้องลงทุนไปกับอะไรพวกนี้เลย แต่เป็นหนังที่ใช้ “ทุนสมอง” ของจริง คือเป็นหนังที่มีการ research ประวัติศาสตร์มาเป็นอย่างดี เพื่อที่จะได้เขียนบท monologue ที่มีความยาว 80 นาทีให้ได้ดี แล้วก็มีการสำรวจสถานที่มาเป็นอย่างดี พอหนังจัดเตรียมทุกอย่างเสร็จแล้วโดยใช้ทุนสมองเป็นหลัก (แต่แน่นอนว่า การ research ข้อมูลอย่างหนักเพื่อที่จะเขียนบทให้ได้ดี ก็ต้องใช้เงินจำนวนหนึ่ง) หนังก็ถ่ายทำโดยให้นักแสดงคนเดียวพูดไปเรื่อย ๆ พร้อมกับเดินเที่ยวปราสาทราชวังไปเรื่อย ๆ ตั้งแต่ต้นจนจบเรื่อง แต่ตัวหนังมันออกมาวิเศษสุดมาก ๆ ชนะหนัง period, หนัง costume drama อีกหลายพันหลายหมื่นเรื่องบนโลกนี้ไปเลย

 

แน่นอนว่า มีหนังไทยที่ทำออกมาคล้าย ๆ กันนี้เหมือนกัน และเป็นหนังที่เหมาะฉายควบกับหนังเรื่องนี้อย่างสุด ๆ นั่นก็คือหนังเรื่อง MANUS CHANYONG ONE NIGHT AT TALAENGGAENG ROAD (2008, Phaisit Phanphruksachat, 38min, A+30)

 

4. KARL MAY (1974, 3hrs 7mins, A+30)

 

5. HITLER: A FILM FROM GERMANY (1977, 7hrs 22mins, A+30)

 

สุดยอดภาพยนตร์ของจริง กราบตีนมาก ๆๆๆๆๆๆๆๆๆๆ เราเคยเขียนเปรียบเทียบหนังเรื่องนี้กับละครเวทีเรื่อง “สีดา:ศรีราม?” ในปี 2005 ลง blog ของเราเองด้วยนะ เดี๋ยวเราจะ copy เนื้อหาส่วนนั้นมาแปะในช่วงท้าย ๆ ของโพสท์นี้

 

6. PARSIFAL (1982, 4hrs 15mins, A+30)

 

หนังโอเปร่าที่งดงามมาก ๆ

 

เราอยากดูหนังของ Syberberg อีกหลายเรื่องมาก ๆ โดยเฉพาะหนังเรื่อง THE NIGHT (1985) ที่มีความยาวเพียงแค่ 6 ชั่วโมง 7 นาที และเป็นหนังที่ส่งผลให้ Edith Clever ได้รับรางวัลเยอรมัน ฟิล์ม อวอร์ดสาขาดารานำหญิงยอดเยี่ยมด้วย โดยในหนังที่มีความยาว 6 ชั่วโมงเรื่องนี้ นางเอกจะทำหน้าที่อ่านงานเขียนต่าง ๆ ของ Johann Wolfgang von Goethe, Heinrich von Kleist, Plato, Friedrich Hölderlin, Novalis, Friedrich Nietzsche, Eduard Mörike, Richard Wagner, William Shakespeare, Martin Heidegger และ Samuel Beckett

 

ถ้าหากเราจำไม่ผิด (แต่อาจจะผิดก็ได้นะ) หนังเรื่อง THE NIGHT ได้ฉายในเทศกาลภาพยนตร์เมืองคานส์ โดยเริ่มฉายตอน “เที่ยงคืน”!!!!!! ซึ่งส่งผลให้หนังฉายจบตอนราว ๆ 6 โมงเช้า และพอฉายจบแล้ว ผู้ชมหนังเรื่องนี้ก็ออกมานั่งกินครัวซองท์กันเป็นอาหารเช้าที่ริมชายหาด (จำไม่ได้แล้วว่า เราไปอ่านเกร็ดนี้มาจากหนังสือเล่มใด เราก็เลยไม่กล้ายืนยันว่าเราจำถูกหรือเปล่า 55555)

 

ตอนนี้ Syberberg ยังไม่ตายนะ เขาเกิดปี 1935 และตอนนี้ก็มีอายุเกือบ 90 ปีแล้ว หนังเรื่องล่าสุดของเขาคือ DEMMIN SONGS (2023) ซึ่งมีความยาวเพียงแค่ 3 ชม. 34 นาทีเท่านั้นเอง

+++++

 

อันนี้เป็นสิ่งที่เราเขียนเปรียบเทียบระหว่างหนังเรื่อง HITLER: A FILM FROM GERMANY กับละครเวทีเรื่อง “สีดา:ศรีราม?” ในปี 2005

 

“เมื่อวันเสาร์ได้ไปดูละครเวทีเรื่อง “สีดา: ศรีราม?” (พรรัตน์ ดำรุง, A+) ที่คณะอักษรศาสตร์ จุฬามาค่ะ ชอบสุดๆเลย สิ่งที่ชอบมากในละครเรื่องนี้ก็คือวิธีการนำเสนอที่น่าประทับใจมาก ดูละครเวทีเรื่องนี้แล้วนึกไปถึงหนังเรื่อง HITLER: A FILM FROM GERMANY (1978, HANS-JURGEN SYBERBERG, A+) ซึ่งจริงๆแล้วหนังกับละครเรื่องนี้ไม่ได้มีอะไรเหมือนกันเลย เพียงแต่ดิฉันรู้สึกว่าทั้งสองเรื่องนี้มัน “บ้าสะใจ” ดิฉันมากๆ และมันก็ทำให้ดิฉันรู้สึกตกตะลึงพรึงเพริดทั้งสองเรื่อง

ความรู้สึกบางส่วนที่มีต่อหนังและละครเวทีสองเรื่องนี้

--HITLER: A FILM FROM GERMANY ไม่ได้เล่าเรื่องชีวิตของฮิตเลอร์อย่างตรงไปตรงมา แต่เล่าถึงอะไรต่างๆมากมายนับไม่ถ้วนที่เกี่ยวข้องกับฮิตเลอร์ และเนื้อหาในหนังสามารถแบ่งออกเป็นส่วนย่อยๆที่ดูเหมือนไม่เกี่ยวข้องกันได้หลายส่วน เพียงแต่ว่าทุกส่วนเกี่ยวข้องกับฮิตเลอร์เท่านั้นเอง

--“สีดา: ศรีราม?” ก็ไม่ได้ต้องการจะเล่าประวัติของนางสีดา แต่ดูเหมือนหนังต้องการจะพูดถึงอะไรบางอย่างที่เกี่ยวข้องบทบาท, ภาพพจน์ และความคาดหวังที่มีต่อผู้หญิง โดยละครเวทีเรื่องนี้สามารถแบ่งออกเป็นส่วนย่อยๆได้หลายส่วนที่ดูเหมือนไม่ค่อยจะเกี่ยวข้องกัน

--HITLER: A FILM FROM GERMANY มีหลายส่วนที่มีลักษณะของละครเวที, มนตร์เสน่ห์ของละครเวที, “หมอกควัน” แห่งละครเวที, และมีการใช้เทคนิคการนำเสนอที่แตกต่างกันไปในแต่ละช่วงของเรื่อง ในบางช่วงตัวละครก็ออกมาเล่นหุ่นเชิด, บางช่วงก็ให้นักดาราศาสตร์ (ถ้าจำไม่ผิด) มาบรรยายให้ผู้ชมฟัง, บางช่วงก็เลียนแบบหนังเรื่อง M, บางช่วงก็พูดถึงลูกน้องฮิตเลอร์, อีกช่วงก็ให้คนใช้ฮิตเลอร์มารำลึกอดีตให้ผู้ชมฟัง

--“สีดา: ศรีราม?” ก็มีเทคนิคการนำเสนอที่เปลี่ยนแปลงไปในแต่ละช่วงเช่นกัน บางช่วงก็ดูเหมือนหนังหลอนของ DEREK JARMAN, บางช่วงก็เป็นละครเวทีที่ตัวละครพูดคุยกันเอง, บางช่วงก็เป็นละครเวทีที่ให้ตัวละครออกมาพูดตรงๆกับผู้ชม (เรียกว่า monologue หรือเปล่า ดิฉันก็ไม่แน่ใจ), บางช่วงก็เป็นการร่ายรำ, บางช่วงก็ฉายสไลด์ แถมยังมีการใช้อะไรคล้ายๆหนังตะลุงมาประกอบด้วย

--แต่สิ่งที่แตกต่างกันก็คือ HITLER: A FILM FROM GERMANY ไม่ได้ทำให้ดิฉันรู้สึกตื่นตะลึงอย่างสุดขีดกับ “การแสดง” ของนักแสดงในเรื่อง แต่ตื่นตะลึงกับไอเดียของผู้กำกับหนัง ส่วน “สีดา: ศรีราม?” ทำให้ดิฉันรู้สึกตื่นตะลึงกับทั้งการกำกับและการแสดงเป็นอย่างมาก

“สีดา:ศรีราม?” ใช้นักแสดงเยอะมาก บางคนก็อาจจะไม่ดีหรือไม่เด่นเท่าไหร่ แต่มีมากมายหลายคนทีเดียวที่เล่นได้ถูกใจดิฉันมากๆ มีอยู่สองคนที่แสดงอารมณ์ออกมาได้สุดขีดคลั่งจนน่าตกใจมาก, บางคนก็ดูสง่าดี และมีอยู่คนนึง (คนที่ออกมาร่ายรำ) ที่ทำให้ดิฉันรู้สึกว่าเธอเหมาะจะไปอยู่ในหนังของ MARGUERITE DURAS อย่างมากๆ เพราะเธอมีความนิ่งแบบทรงพลัง, ลึกลับ, น่ายำเกรง และดูเป็นเจ้าแม่มากๆ”

+++++

 

ส่วนอันนี้เป็นสิ่งที่เราเขียนถึงหนังเรื่อง THEODOR HIRNEIS OR HOW TO BECOME A FORMER COURT COOK ลงใน imdb ในปี 2001

An exceptionally pleasant and friendly mind trip

 

Though I like costume-period movies with lavish sets and all the extravaganza, I often wondered if the stories in those movies could be told in another way, if they could be told in a minimalist style, using shoestring budget, if the visual element of those movies really has to be breathtakingly beautiful and spectacular. Are there any other ways? I also wondered what the result would be like if one dared to take a different approach to tell the same story. After seeing `La fausse suivant' be Benoit Jacquot and `Theodor Hirneis,' I know I've found the answer, and I know I've found what I'm searching for. These two movies, the former presenting characters without sets, the latter presenting sets without characters, are as effective, funny, and entertaining as, if not more than, the best costume-period movies. `Theodor Hirneis' deserves a lot of praise not only because it represents the boldness of the director, not only because it is innovative, not only because it is `different', not only because it cost so little, but because it also has many other good things about it. I love many things in this movie, and what I'm writing here can represent only `a part' of its virtues.

I have to admit that I'm not familiar with `Syberberg' at all, so what's innovative in my point of view might be an old storytelling method used in many other movies that I've never seen. However, for me, this is the first time I encounter this method. This movie tells a story of a court cook under King Ludwig II based on the memoir of the cook. This memoir can be easily adapted to make a costume-period movie, but Syberberg didn't choose that way. He chose to have a narrator walking through many beautiful palaces in the present time, quoting the memoir and giving his own comments from time to time. All is said in monologue. Thus, this movie has both the feelings of seeing a documentary and reading a book at the same time, but it also gives so many other feelings.

One of the many good things about this movie is its humour. Because the memoir tells about the madness of King Ludwig, one can't help laughing a lot at his crazy activities, but still feels sympathy for his servants. Apart from this amusement which can also be achieved by a much-more-expensive costume-period movie, I am more impressed by what this movie can achieve, but costume-period movie can never achieve.

Though I can't understand 100 % of the English subtitles as I'm not a native English speaker, it is not difficult to follow the story of the cook and his King, and when can follow the story, one can see `the story' played out in his mind, in his own imagination. Thus, seeing this movie is like seeing two movies at the same time: one you see with your eyes, the other you envision in your mind. I have never experienced something like this before. How can the simplest technique in storytelling create something so extraordinary like this? A costume-period movie can only make me see or experience one movie, not two simultaneously.

For me, this kind of technique results in at least two great advantages that costume-period movies can never achieve. One is that you can see the differences between the movie you see and the movie you envision. Your eyes see the present, but your mind sees the past. Your eyes see the empty room, but your mind sees people in that room. Your eyes see a calm and peaceful atmosphere in the film, but your mind senses the turbulence, the tension, the fear, and the deadly mystery in the story. Your eyes see the smile and friendly attitude of the narrator, but your mind sees the madness of Ludwig and the sorrow state of people who had to work for him. This movie has proved that to tell effectively the absurdity of people who had too much power or money, you don't have to use much money. You can tell it by the cheapest way possible. However, this technique of contrasting the present and the past doesn't always make the audience feel bad for King Ludwig, because I think the contrast becomes most striking, the difference reaches its climax, when the narrator says,'Without the King, the magic is gone.'

The other advantage of this technique is that by letting the audience imagining by themselves, the audience have the same pleasure as they would have by reading the memoir. While most films don't give the audience a chance to imagine, this film provides plenty of chances, and seeing this film has become a unique experience of filmviewing--It's a liberation. While the film itself is a kind of liberation from the normal rules of filmmaking, the audience's power of imagination is also liberated. King Ludwig can look as handsome as you wish he could be; the food can look as delicious as you want it. What picture can satisfy you more than the picture in your own imagination? Everything you see in your mind corresponds to your desire. You don't have to complain about the lighting, the costumes, the faces of actors, as you'd probably do with costume-period movies. And the act of imagining also has some fun in itself. However, while I feel liberated seeing this film, I still feel the oppression of the King's servants at the same time.

Seeing this film somehow makes me feel like I want to compare films with food. While most films can be compared to 100%-ready food that the audience must consume it as it is, this film is like 50%-ready food. The filmmaker provides you the ingredients and invites you to help him cook (by envision another movie), and you have some fun already while cooking it. And because you cook it by yourself, the taste of the food will totally correspond to your taste (everything looks the way you want it to be in the movie you envision).

However, What I'm impressed the most in this film is some feelings I can't describe, something I can't explain. Apart from the feeling of liberation and the fun of imagining, at the same time I also feel as if this film gives me a warm and cosy place to rest. While most films make me feel as if I see a room full of many things, this film makes me feel as if I see a space, and this space welcomes me to go into it. Moreover, this film gives me pleasant, comfortable, and friendly feelings. Seeing this film makes me feel as if I just had a walk in a beautiful park with a friend - a friend who doesn't force me to think the way he wants. Hardly a film can make me feel as if it is a `friend.' I feel as if the task and role of filmmakers have been expanded by this film. The definition and realm of movies have been broadened. Film is not only a carrier of messages and themes. It can also be a friend of the audience, or maybe something more than a friend, something no word has yet been assigned to. And I don't know exactly where these feelings come from. Is it because it lets me imagine? Is it because of the smile and the characteristics of the narrator? Is it because of the story? I don't know which elements (ingredients) of this film (food) that makes me feel like this. Maybe it's because of the talent of the director--If food were film, he must be a real great cook.

 

ภาพจาก THE NIGHT ที่เราอยากดูอย่างสุดขีด